Het hart van de professor huilt op de 19e Looptrainersdag

De Looptrainersdag 2014 is amper begonnen of de duizend deelnemers in hun lopersoutfit kijken naar een doorsnede van de hersenen. Fasciculus longitudinalis superior staat boven de afbeelding. 'Hier zit de neus,' wijst een witgrijze professor. Saai? Oh nee, integendeel. Het is het begin van een gloedvol, inspirerend pleidooi voor een dagelijkse portie bewegen om die hersenen fit te krijgen of te houden. Moeiteloos neemt Prof. Dr. Erik Scherder de zaal mee in zijn wetenschappelijk verhaal, verpakt in grappen en oneliners.

Scherder is hoogleraar klinische neuropsychologie aan de VU én bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen, bekend bij het grote publiek van zijn optredens bij De Wereld Draait Door. Succes verzekerd, omdat Scherder wetenschappelijk taaie materie zo soepel weet te vertalen naar begrijpelijke taal. Met humor, al valt er eigenlijk niet zoveel te lachen om zijn boodschap. Met zijn boek 'Laat de hersenen niet zitten' slaat hij alarm omdat we te weinig bewegen. Met alle gevolgen van dien voor de hersenen.

Het draait allemaal om de witte stof, die loopt door de baan die voor de verbinding zorgt tussen de diverse systemen in de hersenen, zoals empathie, aandacht of geheugen. Met dagelijks een half uur flink bewegen (bloedsomloop) zorgt voor die witte stof. Zo houden we het brein in conditie. Het is daarbij van groot belang, doceert Scherder, op jonge leeftijd voldoende reserve op te bouwen voor later. 'Niet bewegen is op termijn heel slecht voor de hersenen.' Voor jonge mensen heeft het bovendien een gunstige invloed op het vermogen tot leren. In de woorden van Scherder: 'U bouwt aan uw cognitieve reserves.'

Het aantal lopers mag in de afgelopen jaren zijn gegroeid, in het algemeen bewegen 'we' juist minder. Het wetenschappelijk tijdschrift The Lancet heeft, zo vertelt Scherder, al gewaarschuwd voor een pandemie. 'Lichamelijke inactiviteit heet zitten. En zitten is het nieuwe roken.' Hij haalt cijfers uit de VS aan: per jaar sterven jaarlijks 5,1 miljoen mensen aan roken en 5,3 door te zitten. 'Het gaat helemaal de verkeerde kant uit in de VS. Ook in Nederland zit 35 procent van de mensen de hele dag.'

Te veel zitten, te weinig bewegen dus, veroorzaakt leuko-araiosis, een aandoening in de hersenen. En dat vermindert de impulscontrole of ordening in de hersenen. 'Het wordt chaos in ons hoofd. Heel actueel,' zo zegt Scherder, 'is de kwestie met staatssecretaris Van Rijn en zijn moeder in het verpleeghuis. Mijn hart huilt. Oude mensen zijn zo kwetsbaar en ze hangen maar wat in een stoel.' Hij stoort zich aan de houding in de politiek. 'Dementie, so what? Die mensen gaan achteruit en zonder bewegen gaat dat nog veel harder. Wat we doen is een beetje pappen en nathouden. Maar waarom bewégen we niet met deze mensen?'

Als het spontane applaus is geluwd, roept de professor op dagelijks drie kwartier aan brisk walking te doen met ouderen. 'De hartslag gaat omhoog en dat heeft een gunstig effect op de impulscontrole, het is goed voor de empathie en zelfreflectie. De Lidl heeft wekelijkse aanbiedingen, dit krijgt u bij mij: doorbloeding (die witte stof dus) en extra zenuwcellen.'

'Pak niet de roltrap, neem de trap.' Toen hij zich onlangs liet fotograferen voor een regionale krant, stond hij alleen op een lege trap van een station. Links en rechts waren de roltrappen vol met forenzen. 'Het hoefde niet eens in scène worden gezet... Ik ken u, riep iemand vanaf de roltrap. Ja, zei ik, en u heeft niet geluisterd!'

Na afloop van zijn spreektijd vliegen in no time 150 boeken, gesigneerd door Scherder, over de toonbank op de Loopsportmarkt. Ja, de professor gaat zelfs met menigeen op de foto. De Looptrainersdag heeft zo een ware celebrity in huis. Organisator Patrick Aris is ook zeer verguld met zijn komst, waarvoor Gerard Nijboer zorgde. 'We hebben elkaar ontmoet tijdens een bijeenkomst van een verzekeringsfirma en we bleken een klik te hebben. Jouw verhaal,' had Nijboer gezegd, 'maakt mensen enthousiast. En ik kan je een plek aanbieden op een dag met duizend mensen die dagelijks met bewegen bezig zijn, die jouw verhaal kunnen doorgeven. Een nieuwe ingang. Toen werd hij ook enthousiast.'

Scherder beaamt dat hij heeft gepreekt voor eigen parochie. Die duizend looptrainers zijn immers allemaal ambassadeurs van het bewegen, overtuigd van het goede van een actieve leefstijl. Hij geeft ze dan ook een compliment, want 'zij leveren een belangrijke bijdrage'. Toch zegt hij ook: 'Overdrijf niet. Een marathon lopen valt niet onder actieve leefstijl. Matig intensief is goed: een half uur per dag, zeven dagen per week. Er is ergens een omslagpunt, waarbij de gunstige effecten weer minder worden.'

Op dat moment zijn de duizend looptrainers al begonnen aan de eerste van de gebruikelijke drie workshops. Vele tientallen keuzes zijn er ook deze zaterdag bij de 19e Looptrainersdag in Nijmegen weer. Theorie of praktijk, binnen of buiten in de najaarszon (hoort inmiddels óók bij de traditie van 'de dag'). Van pilates of core stability, blessurepreventie, bootcamp en yoga tot de digitale trainer of 'met maximaal 14 kilometer training een marathon lopen' of trigger point therapy. Als altijd ter inspiratie en verdieping van de kennis.

Het aanbod bij workshops rond de geest, het brein of de beleving lijkt groter dan andere jaren, met workshops als 'mentale vaardigheden', 'mindful run', 'discipline en wilskracht', 'versla de man met de hamer' of 'flow: het brein in actie'. Het kan ook zijn dat dat maar een idee is, gevoed door de Erik Scherder en die andere spreker in de ochtenduren, Hans Koeleman. Tien keer was hij Nederlands kampioen op de steeplechase, deelnemer ook aan de Olympische Spelen van 1984 en '88. Thans loopt hij vooral langzaam, urenlang en 's nachts. Hij heeft daarbij een nieuwe energiebron ontdekt: inspiratie.

'Een onderschatte bron,' zegt hij. Die inspiratie vindt hij vooral 's nachts. Jaarlijks hoogtepunt is als hij met een aantal vrienden vier uur lang over het strand loopt. 'Met mensen die nooit langer hebben gelopen dan één uur en denken dat ze nooit vier uur kunnen volhouden.' Zijn boek 'Het blauwe uur' gaat over die nachtelijke LSD's. Dat mensen het juist dan langer kunnen volhouden wekt bij hem al lang geen verbazing meer. 'De geest staat dan in de sluimerstand, de zintuigen in slaapstand.' En juist dan is er alle ruimte voor die inspiratie. Koeleman: 'Je bent 's nachts ook vaak creatiever.' Geen wonder dus, dat Het blauwe uur vooral in de nacht is geschreven.

Lopen, hoe simpel kan het zijn. Het mooie van de Looptrainersdag is dat het duidelijk maakt dat er duizend-en-één dingen bij komen kijken, dat er zoveel verschillende inzichten zijn en dat het op zoveel manieren iets met je doet. Bij de afsluitende borrel zeggen Henny van Wijk en Louis Rutten van het Nieuwegeinse Atverni 'een geweldige dag' te hebben gehad. Wederom, ze zijn hier voor de vijfde of zesde keer. Rutten zocht extra kennis rond de marathon. 'Ik heb toch weer wat nieuwe dingen geleerd. Net even wat scherper.' Van Wijk: 'Ik loop toch al heel wat jaren mee en je leert hier altijd weer nieuwe dingen. En weet je, eenvoud blijkt toch vaak de oplossing.'

'Maar die Erik Scherder vanochtend,' zegt Van Wijk, 'dát was een echte eyeopener.' Zijn schoonmoeder lijdt aan dementie. Komt hij in het verpleeghuis ziet hij haar altijd maar zitten. 'Ik heb het boek meteen gekocht. Dat verhaal van Scherder blijft hangen.'

De Breedtesport stimuleringsprijs 'De Loper' werd dit jaar uitgereikt aan Stichting Zevenheuvelenloop: lees het persbericht hier.

Een mooie impressie van de 19e Looptrainersdag, samengevat in drie minuten! Bekijk hier de video!
Bekijk alle foto's van de Looptrainersdag op onze Facebook pagina

Tekst: Pim van Esschoten
Foto's: Coen Schilderman
Video: Erik van Leeuwen